- هشدارهای ایمنی:
2-علائم هشدار
علائم هشدار
علائم الزام
علائم اخطار دهنده
علائم ذخیره سازی مواد
علائم خاموش کننده آتش
وضعیت ایمنی و کمک‌های اولیه
3-شرایط نگهداری و انبارش
نکات مهم در شرایط نگهداری و انبارش مواد شیمیایی
نگهداری اصولی مواد شیمیایی یکی از نکات ایمنی مهم در آزمایشگاه‌ها و انبارهای ذخیره‌سازی آن است که بایستی جدی گرفته شود. هرگونه سهل‌انگاری و اشتباه در نحوه ذخیره‌سازی مواد شیمیایی ممکن است با حوادث ناگواری همراه شود. مواد شیمیایی، رفتارهای مختلفی از خود نشان می‌دهند و برخی از آنها با مواد دیگر سازگار نیستند. این مواد در صورت ترکیب شدن حتی به صورت اتفاقی، با مواد دیگر باعث بروز انفجار، آتش‌سوزی و نشت گاز سمی می‌شوند. بنابراین، باید نسبت به خطرات موجود در نگهداری از مواد شیمیایی واقف بود تا بتوان از بروز حوادث ناگوار جلوگیری کرد. به عبارت دیگر، با کسب اطلاع درباره شرایط نگهداری مواد شیمیایی می‌توان اقدامات پیشگیرانه انجام داد و محل کار خود را ایمن نگه داشت. در ادامه، هر آنچه که درباره اصول و قواعد نگهداری از مواد شیمیایی باید بدانید در اختیار شما عزیزان قرار داده‌ایم. با ما همراه باشید.
اهمیت توجه به استانداردهای مشخص در نگهداری مواد شیمیایی
عدم توجه به استانداردهای مشخص در نگهداری از مواد شیمیایی در طول تاریخ باعث بروز اتفاقات تلخ و دل‌خراش شده است. بنابراین، همان‌طور که اشاره شد، بایستی استانداردها را شناخت و آنها را در زمان حفاظت و نگهداری از مواد شیمیایی رعایت کرد. همچنین، قبل از اقدام به ذخیره‌سازی مواد شیمیایی بایستی با کلاس خطر آنها آشنا شد. منظور از کلاس خطر یا علائم خطر مواد شمیایی مواردی نظیر قابل اشتعال بودن، مواد منفجره، اکسیدکننده‌ها و گازهای تحت فشار است. به علاوه، آشنایی با ویژگی‌های عنوان‌شده در SDS نیز الزامی است. برگه SDS به شما نشان می‌دهد که ماده شیمیایی بایستی در داخل یا خارج گذاشته شود.
آزمایشگاه یا انبار هم که محل اصلی نگهداری مواد شیمیایی هستند، بایستی چند ویژگی مهم داشته باشند. این اماکن باید ایمن و سرپوشیده باشند. در واقع، مواد شیمیایی نباید در معرض نور خورشید قرار بگیرند؛ زیرا در غیر این صورت باعث آتش‌سوزی می‌شوند. به علاوه، آزمایشگاه یا انبار باید دارای تجهیزات مهار آتش همچون کپسول آتش‌نشانی باشند. معمولاً افراد در چنین مکان‌هایی از کپسول آتش‌نشانی پودری استفاده می‌کنند. به هر حال، باید مکان نگهداری این مواد را از همه نظر آماده کرد تا امنیت آنجا حفظ شود. نکات ایمنی مختلفی نیز هنگام ذخیره‌سازی مواد شیمیایی باید رعایت شود که در ادامه به یکایک آنها اشاره کرده‌ایم.
نکاتی درباره اصول و شرایط نگهداری مواد شیمیایی
در قسمت زیر، اصول و شرایط نگهداری از این مواد در آزمایشگاه یا انبار آورده شده است:
۱. تهویه مناسب فضا
آزمایشگاه یا انبار باید دارای سیستم تهویه هوا باشند. میزان دمای محیط و رطوبت آن باید توسط پرسنل آزمایشگاه کنترل شود. بنابراین، برخورداری از سیستم تهویه هوای مناسب، یکی از اصول مهم در نگهداری از مواد شیمیایی به حساب می‌آید. توجه داشته باشید که گرما باعث واکنش برخی از مواد شیمیایی می‌شود و ریسک احتراق آنها را افزایش می‌دهد.
۲. ارتفاع محل نگهداری مواد شیمیایی
ارتفاع محل نگهداری مواد شیمیایی باید کمتر از ۳ متر باشد. اگر مواد شیمیایی داخل گالن قرار گرفته‌اند باید نهایتاً ۳ گالن روی هم گذاشته شود؛ در کل، بهتر است گالن‌ها با پالت از یکدیگر جدا شوند. به عبارتی، دسترسی به مواد شیمیایی باید راحت باشد و جابه‌جایی آنها به‌آسانی انجام بگیرد تا احتمال وارد شدن ضربه به مواد کاهش یابد.
۳. قفسه‌های مخصوص نگهداری مواد شیمیایی
کمد نگهداری مواد شیمیایی دارای قفسه‌هایی است که مواد داخل آنها گذاشته می‌شوند؛ به همین خاطر، قفسه‌های کمد باید استاندارد باشند. در راستای استاندارد شدن قفسه‌ها، آنها را باید با پیچ به زمین و دیوار بست. همچنین، آنها باید دارای یک لبه مستحکم جهت نگهداری از مواد شیمیایی باشند. علاوه بر این، در کنار هر قفسه فهرستی از مواد شیمیایی موجود در آن گذاشته شود. علامت GHS نیز که بیان‌کننده مواد شیمیایی است بر روی مواد داخل قفسه حک شود. به علاوه، آن دسته از قفسه‌هایی که دربرگیرنده مواد شیمیایی حساس به نور هستند باید درب مات داشته باشند. درب مات مانع از ورود نور به محوطه نگهداری از مواد شیمیایی می‌شود.
۴. ظروف مناسب برای نگهداری مواد شیمیایی
استفاده از ظروف مناسب یکی دیگر از شرایط نگهداری مواد شیمیایی است. در واقع، مواد شیمیایی انواع مختلفی دارند که بر اساس ویژگی‌هایشان باید داخل یک ظرف مناسب قرار بگیرند. برای مثال، ظرف نگهداری از مواد قابل‌تجزیه با مواد ناپایدار فرق می‌کند. بنابراین، شما باید هر کدام از مواد را بر اساس خصوصیاتی که دارد در ظرف مختص به خود قرار دهید.
۵. لزوم چیدمان درست مواد شیمیایی
چیدمان درست مواد شیمیایی اهمیت زیادی دارد. شما باید مواد ناسازگار را در محوطه جداگانه‌ای قرار دهید و مواد قابل اشتعال را در مکانی به دور از حرارت و دما بگذارید. البته مواد شیمیایی ناسازگار نباید روی یک قفسه قرار بگیرند؛ زیرا احتمال دارد در تماس با یکدیگر از خود واکنش نشان دهند. همچنین، توجه داشته باشید که مواد شیمیایی را بر پایه حروف الفبا قرار ندهید. چیدمان این مواد باید بر اساس سازگاری آنها انجام بگیرد. ابتدا مواد شیمیایی را به دو گروه آلی و غیر آلی تقسیم کنید و بعد، آنها را بر حسب سازگاری‌شان از یکدیگر جدا نمایید. به علاوه، از قرار دادن مواد شیمیایی روی میز کار اجتناب کنید.
اصول مهم در چیدمان انبار مواد شیمیایی
- نصب علائم هشدار به زبان فارسی
- تفکیک صحیح مواد شیمیایی بر اساس سازگاری آنها
- عدم ایجاد هر نوع مخزن جهت چیدمان مواد شیمیایی
- بررسی ظروف مواد شیمیایی و برچسب‌گذاری ظروف آسیب‌دیده
- تعبیه یک سیستم تهویه مطبوع مناسب جهت حفاظت از مواد شیمیایی موجود در انبار
- توجه به ارتفاع مواد شیمیایی (ارتفاع محل قرارگیری آنها باید کمتر از ۳ متر باشد.)
۶. در دسترس بودن وسایل ایمنی در محیط
یکی دیگر از نکات مهم در نگهداری از مواد شیمیایی، در دسترس بودن وسایل و تجهیزات ایمنی است. همان‌طور که اشاره شد، وسایل خاموش کردن حریق مانند: کپسول آتش‌نشانی را در دسترس خود قرار دهید. علاوه بر کپسول می‌توانید از شن نیز جهت خاموش کردن آتش استفاده کنید. دوش و چشم شوی نیز باید در محیط گذاشته شوند تا افراد در شرایط اضطراری چشم‌های خود را با کمک آنها شستشو دهند.
استانداردهای جهانی در نگهداری از مواد شیمیایی
استانداردهایی که در بالا اشاره شد، توسط کشورهای مختلف نیز رعایت می‌شوند و به عبارتی، استانداردهای جهانی هستند. متخصصان ایمنی سایر کشورها نیز بر این باورند که مواد شیمیایی باید به صورت هوشمندانه سازماندهی شوند. در واقع، آنها نیز بر این موضوع تأکید دارند که مواد خطرناک و ناسازگار شیمیایی باید جدا از سایر مواد قرار داده شوند. در این خصوص لازم است حتما با طبقه بندی مواد شیمیایی خطرناک آشنا باشید. همچنین، باید درب محل نگهداری مواد شیمیایی قفل شود و تنها پرسنل به آزمایشگاه یا انبار دسترسی داشته باشند. در کل، مهم‌ترین نکته در بحث نگهداری از مواد شیمیایی، جداسازی فیزیکی آنها به صورت استاندارد است. جداسازی آنها نیز همان‌طور که گفتیم باید بر اساس سازگاری‌شان صورت گیرد.
جمع بندی
مواد شیمیایی بسیار خطرناک هستند و در صورت نگهداری غیراصولی باعث آسیب جدی به افراد و محیط‌زیست می‌شوند. این مواد باید طبق اصول خاصی نگهداری شوند تا واکنش‌های خطرناکی از خود نشان ندهند. بنابراین، شرایط نگهداری مواد شیمیایی از موضوعات مهم در آزمایشگاه‌ها است. محل نگهداری این مواد بایستی تهویه هوا داشته باشد. سر پوشیده بودن فضا نیز اهمیت زیادی دارد. نکته بعدی، وجود کپسول آتش‌نشانی در محیط است تا پرسنل در صورت ایجاد حریق بلافاصله آن را مهار کنند. نکته دیگر اینکه مواد باید بر اساس سازگاری‌شان از یکدیگر تفکیک شوند. مواد ناسازگار بایستی جدا از سایرین قرار بگیرند. این مواد ناسازگار باید در کنار یکدیگر نیز قرار نداشته باشند. بنابراین، پیش از خرید مواد شیمیایی باید بدانید که لازم است ذخیره‌سازی مواد شیمیایی را کاملاً صحیح انجام دهید تا ایمنی محیط تا حد زیادی افزایش یابد.
لیست مواد شیمیایی آزمایشگاهی ناسازگار
- اسید استیک: ناسازگار است با عوامل اکسید کننده: مانند اسید کرمیک – اسید نیتریک – ترکیبات هیدروکسیل‌دار – اتیلن گلیکول – پرکلریک اسید – پرمنگنات‌ها
- استون: اسید نیتریک – اسید سولفوریک – سایر عوامل اکسید کننده
- استیلن: کلر – برم – مس – فلئور – نقره – جیوه
- فلزات قلیایی و قلیایی خاکی مانند: پودر آلومینیوم – منیزم – کلسیم – لیتیم – سدیم – پتاسیم: آب – تتراکلراید کربن – سایر ترکیبات هیدروکربنی کلردار – دی اکسید کربن – هالوژن‌ها
- آمونیاک (بی آب) : جیوه (مثلا در فشارسنج جیوه‌ای) – کلر – هیپوکلریت کلسیم – ید – برم – هیدروفلوریک اسید
- نیترات آمونیوم : اسیدها – پودر فلزات – محلول‌های قابل اشتعال – کلرات‌ها – نیترات‌ها – گوگرد – ترکیبات آلی ریز با مواد قابل احتراق
- آنیلین : اسید نیتریک – پراکسید هیدروژن
- مواد حاوی آرسنیک : عوامل کاهنده
- آزیدها : اسیدها
- اکسید کلسیم : آب
- کربن فعال : هیپوکلریت کلسیم – سایر عوامل اکسید کننده
- کلرات‌ها : نمک‌های آمونیوم- اسیدها – پودر فلزات – گوگرد – ترکیبات آلی ریز با مواد قابل احتراق
- کلر : آمونیاک – استیلن – بوتا دی ان- بوتان – متان – پروپان (یا سایر گازهای بدست آمده از نفت) – هیدروژن – سدیم کلراید – بنزن – پودر فلزات – تربانتین
- دی اکسید کلر : آمونیاک – متان – فسفین-(PH 3) سولفید هیدروژن
- اسید کرمیک (کرومیوم تری اکسید) : اسید استیک – نفتالین – کامفور – گلیسرول – الکل – محلول‌های قابل اشتعال
- مس : اسنیلن – پراکسید هیدروژن
- سیانیدها : اسیدها
- محلول‌های قابل اشتعال: نیترات آمونیوم – اسید کرمیک-(H2cro4) پراکسید هیدروژن – اسید نیتریک – سدیم پراکسید – هالوژن‌ها
- هیدروکربن‌ها (مانند بوتان – پروپان – بنزین) : فلوئور – کلر – برم – اسید کرمیک – پراکسید سدیم – سایر عوامل اکسید کننده
- اسید هیدروسیانیک : قلیا
- اسید هیدروفلئوریک : پرمنگنات پتاسیم – اسید سولفوریک
- سولفید هیدروژن : اکسیدهای فلزی – پودر مس – عوامل اکسید کننده
- هیپوکلریت‌ها : اسیدها – زغال فعال – آمونیاک
- ید: استیلن – آمونیاک (گاز یا محلول آبی – هیدروژن)
- جیوه : استیلن – فولمینیک اسید – آمونیاک
- نیترات‌ها : پودرهای فلزی و غیرفلزی – سولفیدهای فلزی – محلول‌های قابل احتراق
- اسید نیتریک : استیک اسید – آنیلین – اسید کرمیک – هیدروسیانید اسید – سولفید هیدروژن – گازها و محلول‌های قابل اشتعال – مس – آلیاژ برنج – فلزات سنگین – قلیایی‌ها